Cẩn trọng với cổ phiếu quỹ
Cổ phiếu quỹ, khái niệm đã không còn xa lạ với nhà đầu tư Việt Nam khi gần 2 năm nay, hàng loạt doanh nghiệp lớn liên tục đăng ký mua lại cổ phiếu quỹ đã phát hành. Về mặt lý thuyết thì việc mua lại cổ phiếu quỹ là một hoạt động mang lại nhiều lợi ích cho cổ đông công ty, thậm chí ngay cả nhà đầu tư lỗi lạc Waren Buffett cũng coi việc doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ là một trong những tiêu chí đầu tư của mình.
Cũng chỉnh bởi những mặt tích cực trên lý thuyết đó mà việc săn đón những doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ cũng nhanh chóng trở thành một phương pháp đầu cơ thịnh hành. Tuy nhiên, thứ gì đã trở lên quá thịnh hành thì cũng nghiễm nhiên trở thành một công cụ để các doanh nghiệp lợi dụng “lèo lái” cổ phiếu của chính mình và người phải chịu thiệt hại cuối cùng lại chính là nhà đầu tư.
Vậy tại sao việc mua lại cổ phiếu quỹ về lý thuyết lại tích cực?
Trước tiên là về mặt cung cầu.
Việc doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ sẽ làm giảm số lượng cổ phiếu đang lưu hành ngoài thị trường, từ đó làm giảm nguồn cung và giúp giá cổ phiếu có động lực tăng trong cả ngắn và trung hạn. Vào đợt giảm mạnh đầu quý 2 vừa qua, hàng loạt doanh nghiệp ồ ạt đăng ký mua vào cổ phiếu quỹ, không khó để thấy rằng đây chỉ là một “chiêu thức” được sử dụng để hỗ trợ giá cổ phiếu trong ngắn hạn.
Thứ hai là cổ phiếu quỹ là dạng cổ phiếu doanh nghiệp “khóa trong két”.
Lượng cổ phiếu này sẽ không được trả lợi tức, không có quyền biểu quyết,…. Như vậy nếu việc mua lại cổ phiếu quỹ không làm giảm tiềm năng lợi nhuận trong tương lai thì hành động này sẽ giúp 2 chỉ số quan trọng là EPS (lợi nhuận trên một cổ phần) và ROE (Lợi nhuận trên vốn cổ phần) tăng lên nhanh chóng, hay lợi ích của mỗi cổ đông sau khi doanh nghiệp mua lại cổ phiếu quỹ sẽ tăng lên ngay lập tức.
Lý do thứ ba là chính cổ phiếu quỹ cũng đồng thời như một khoản đầu tư tài chính của doanh nghiệp.
Đây là điều chúng đã thấy trong hành động mà Kido Group và Masan Group đã làm trong 3 năm qua. Khi bản thân ban lãnh đạo nhận thấy giá cổ phiếu của mình đã khá “hấp dẫn” so với giá trị thực thì chính bản thân danh nghiệp cũng sẽ chủ động mua lại cổ phiếu quỹ và lựa chọn một thời điểm thích hợp trong tương lai để bán ra kiếm lời.
Và lý do cuối cùng là một hành động mang tính chất “tiết kiệm” cho cổ đông.
Điều dễ thấy là khi một doanh nghiệp thừa tiền mà chưa biết chi tiêu vào đâu thì có 2 sự lựa chọn đó: (1) Trả cổ tức bằng tiền mặt, (2) Mua lại cổ phiếu quỹ. Cả 2 hình thức này đều giúp tăng lợi ích cho cổ đông, tuy nhiên việc mua lại cổ phiếu quỹ sẽ giúp cổ đông giảm được khoản thuế thu nhập cổ tức (ở Việt Nam là 5%), đồng thời lại có thêm sự lựa chọn là là bán lại hay tiếp tục nắm giữ.
Tích cực nhưng đang bị “lợi dụng”
Nói một đằng làm một nẻo.
Đây là tình huống thường gặp trên thị trường khi một số doanh nghiệp thông báo kế hoạch mua lại cổ phiếu với khối lượng lớn và giá cao nhằm đẩy giá cổ phiếu tăng mạnh, nhưng sau đó không thực hiện hoặc thực hiện rất ít.
Ví dụ rõ ràng nhất cho trường hợp này là Tổng công ty Khí Việt Nam (GAS) đầu năm 2015 đăng ký mua vào 10 triệu cổ phiếu quỹ với giá tối đa 100,000 đồng/cổ phiếu, đây là giá khá cao vì vào thời điểm đó giá thị trường của GAS chỉ dao động quanh 65,000 đồng/cp. Với mức giá “hời” như vậy nhưng thực tế, GAS chỉ mua vào vỏn vẹn 6% số cổ phiếu đã đăng ký mua và giải thích lý do là “vướng mắc về thủ tục đăng ký”. Một công ty tầm cỡ khác là Hoàng Anh Gia Lai (HAG) cũng đăng ký mua lại 10 triệu cổ phiếu quỹ nhưng rồi sau đó lại hủy kế hoạch, lý do được đưa ra là do công ty cần dồn tiền tập trung vào các dự án mới.
Dễ dàng sử dụng tiền của doanh nghiệp để giúp một số cổ đông đặc biệt thoái vốn ở mức giá cao.
Trên thị trường gặp không ít tình huống éo le khi giá cổ phiếu sau một thời gian tăng rất mạnh thì lúc này công ty thực hiện đăng ký mua lại lượng lớn cổ phiếu quỹ, điều mà đúng ra doanh nghiệp nên làm lúc giá cổ phiếu ở vùng giá thấp. Và sau một thời gian doanh nghiệp mua cổ phiếu quỹ, giá cổ phiếu giảm nhanh chóng. Vấn đề là khi doanh nghiệp thực hiện mua cổ phiếu quỹ, bản thân cổ đông không thể biết được danh tính của bên bán cổ phiếu quỹ là ai, dù là hình thức thỏa thuận hay khớp lệnh.
Và cuối cùng là sử dụng chính việc mua lại cổ phiếu quỹ để tăng tỷ lệ biểu quyết, phục vụ cho lợi ích cá nhân thay vì lợi ích của cổ đông.
Đây là “hành động” chưa phổ biến ở Việt nam nhưng cũng được một số doanh nghiệp sử dụng trong thời gian gần đây khi các cổ đông “đặc biệt” muốn củng cố hơn nữa vị thế của mình trong doanh nghiệp.
Như chúng ta đã biết việc mua cổ phiếu quỹ sẽ làm giảm số lượng cổ phiếu đang lưu hành và từ đó tăng tỷ lệ sở hữu của những cổ đông còn lại. Vấn đề là nếu việc mua lại cổ phiếu quỹ được thực hiện trong trạng thái dư giả tiền mặt không biết đầu tư vào đâu là hành động đúng đắn thì việc cố gắng mua lại cổ phiếu quỹ trong trạng thái “cạn” tiền là một hành động thiếu thông minh và không khỏi để lại nhiều dấu hỏi về tính trung thực.
Nhìn chung thị trường chứng khoán là thị trường của sự kỳ vọng và niềm tin. Việc doanh nghiệp công bố mua lại cổ phiếu quỹ dù là vì mục đích gì thì cũng sẽ trở thành một động lực giúp cổ phiếu có những biến động tích cực. Tuy nhiên, nếu bạn là một nhà đầu tư thông minh, hãy bình tĩnh để tìm hiểu xem hành động mua lại cổ phiếu quỹ của doanh nghiệp có thực sự phù hợp và trung thực hay không trước khi có những quyết định mua bán của riêng mình.